یادداشت های

رضاشادمان فر

یادداشت های

رضاشادمان فر

رضا شادمان فر کارشناس ارشد مدیریت شهری و دانشجوی شهرسازی و فعال در حوزه های مشارکت شهروندان در مدیریت شهری ، شورایاری ها و مدیریت محله در این وبلاگ به بیان دیدگاه های خود و مشاهداتش می پردازد. همچنین وب سایت shadmanfar.ir برای ارتباط و آشنایی بیشتر با ایشان در دسترس است.

دنبال کنندگان ۳ نفر
این وبلاگ را دنبال کنید

۲۱ مطلب با موضوع «مساله شناسی مدیریت محله» ثبت شده است

۰۶
آذر

 

یکی از دغدغه‌های اصلی شهرسازان و برنامه‌ریزان شهری، به‌ویژه در کلان‌شهرها، چگونگی مشارکت دادن واقعی مردم در فرایند برنامه‌ریزی و توسعه شهری است.  توسعه پایدار شهری، تنها زمانی محقق می‌شود که برنامه‌ها و مداخلات  با مشارکت واقعی مردم و بر اساس بافت و نیازهای هر محله طراحی و اجرا شوند.  برای رسیدن به این هدف،  باید به سراغ  ظرفیت‌های نهفته در دل اجتماعات محلی رفت  و آنها را  به ابزاری قدرتمند برای توسعه محله‌محور  تبدیل کرد.

اما چگونه می‌توان این ظرفیت‌ها را  شکوفا کرد؟  پاسخ در  "ظرفیت‌سازی نهادی" نهفته است.  این رویکرد،  به تقویت توانایی سازمان‌ها و اجتماعات محلی برای ایجاد ساختارها، نظام‌ها و مهارت‌های لازم  برای توسعه پایدار  کمک می‌کند. به عبارت دیگر،  با  ظرفیت‌سازی  می‌توانیم جوامع محلی را  برای مدیریت  و توسعه  محله خود  توانمند کنیم.

ظرفیت‌سازی نهادی  ابعاد مختلفی دارد، از جمله:

* **نهادی:**  ایجاد و تقویت ساختارهای محلی  و شبکه‌های ارتباطی موثر
* **قانونی:**  تبیین  چارچوب‌های قانونی  برای مشارکت مردم در برنامه‌ریزی شهری
* **مدیریتی:**  آموزش و  بهبود  مهارت‌های مدیریتی  در جوامع محلی
* **اجتماعی:**  افزایش دانش، آگاهی و  مهارت‌های اجتماعی  ساکنان محلات

این فرایند  به‌صورت شبکه‌ای  و با تعامل  نهادهای دولتی،  سازمان‌های غیردولتی و  اجتماعات محلی  شکل می‌گیرد.  نکته کلیدی در  ظرفیت‌سازی،  شناخت دقیق نیازها و خلاهای موجود  در هر محله و  ارائه  پاسخ‌های متناسب  با آن نیازها  است.  به این ترتیب،  با  بهره‌گیری  از  نیروی  مردم،  می‌توانیم  به  سوی  شهری  پایدارتر  و  زیست‌پذیرتر  گام  برداریم.

 

  • رضا شادمان فر
۰۳
آذر

This text discusses the challenges of achieving sustainable urban development through community-based planning, particularly in megacities like Tehran.  It emphasizes the importance of genuine community participation and capacity building as crucial for sustainable urban development. The research highlights that successful capacity building requires certain prerequisites, including a shift in public attitudes, fostering constructive interactions, identifying capable local actors, and adopting a process-oriented approach to planning and participation.  However, several obstacles often hinder capacity building, such as government overreach, lack of efficient organizational structures, legal barriers, conflicts of interest, potential for corruption, top-down institutionalization, lack of localization, inadequate interaction networks, low social capital, and a fading neighborhood identity.

The study specifically examines Tehran, revealing that despite efforts to establish social structures like neighborhood councils and committees, capacity building for neighborhood-based planning has been unsuccessful due to an inability to change public attitudes and the prevailing economic conditions.  The proposed intervention framework suggests addressing legal obstacles and conflicts of interest at the national level, promoting decentralized decision-making in local affairs, and reforming regulations to define the scope of local authorities.  Furthermore, it emphasizes capacity building at the individual level to empower citizens as planners and implementers at the neighborhood level, alongside addressing their economic and social needs.  Finally, it calls for capacity building within local government to facilitate participatory management and planning approaches.  The study concludes that reforming the executive bodies of urban management organizations and shifting citizen attitudes are crucial for successful neighborhood-based planning in Tehran.


**Key Recommendations:**

* **National Level:**
    * Resolve legal obstacles and conflicts of interest between national and local governments.
    * Clearly define the role of local authorities in national law.

* **Policy Level:**
    * Promote decentralized decision-making in local affairs.
    * Reform regulations to define the scope of local authorities' decision-making and activities.

* **Individual Level:**
    * Empower citizens as planners and implementers at the neighborhood level.
    * Invest in long-term programs to shift attitudes towards active participation.
    * Address economic and social needs to enable higher-level engagement.

* **Local Government Level:**
    * Foster acceptance of participatory management and planning approaches.
    * Reform and rebuild the executive bodies of urban management organizations.

* **Overall:**
    * Foster collaboration and coordination between NGOs, government institutions, and citizen actors.
    * Recognize and address the impact of economic crises and social insecurity on citizen engagement.
    * Acknowledge and accept the diversity of local contexts and approaches to capacity building.


By addressing these recommendations, the study suggests that cities can move closer to achieving truly sustainable and community-driven urban development.

  • رضا شادمان فر
۲۷
آبان

توضیع قدرت در نهاد های شهری و اداره شهر ها و اقتصاد سیاسی

نظریه قدرت و اقتصاد سیاسی دو حوزه مهم در علوم اجتماعی هستند که به بررسی روابط قدرت و ساختارهای اقتصادی در جوامع می‌پردازند. این دو حوزه به طور نزدیکی با یکدیگر مرتبط هستند و درک عمیق‌تری از چگونگی عملکرد جوامع و نظام‌های سیاسی و اقتصادی ارائه می‌دهند.

  1. نظریه قدرت:
    • نظریه قدرت به بررسی چگونگی اعمال و توزیع قدرت در جوامع می‌پردازد. این نظریه‌ها به تحلیل روابط قدرت میان افراد، گروه‌ها و نهادها می‌پردازند و به بررسی چگونگی تأثیرگذاری قدرت بر رفتارها و تصمیم‌گیری‌ها در جوامع می‌پردازند5.
  2. اقتصاد سیاسی:
    • اقتصاد سیاسی به مطالعه سیستم‌های اقتصادی و نحوه اداره آنها توسط سیستم‌های سیاسی می‌پردازد. این حوزه به بررسی تأثیرات سیاست‌های اقتصادی بر جوامع و همچنین تأثیرات اقتصادی تصمیمات سیاسی می‌پردازد1.

نسبت بین نظریه قدرت و اقتصاد سیاسی:

  • تأثیر متقابل: نظریه قدرت و اقتصاد سیاسی به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. قدرت سیاسی می‌تواند بر تصمیمات اقتصادی تأثیر بگذارد و بالعکس، ساختارهای اقتصادی می‌توانند بر توزیع و اعمال قدرت در جوامع تأثیرگذار باشند3.
  • تحلیل ساختارهای قدرت: اقتصاد سیاسی به تحلیل ساختارهای قدرت اقتصادی و سیاسی می‌پردازد و به بررسی چگونگی تأثیرگذاری این ساختارها بر توسعه و توزیع منابع در جوامع می‌پردازد2.

نقش نهادها: هر دو حوزه به بررسی نقش نهادها در اعمال و توزیع قدرت و همچنین در شکل‌دهی به سیاست‌های اقتصادی می‌پردازند

 

 

 

1. مفهوم قدرت از دیدگاه فوکو | دفتر انتشارات و فناوری آموزشی

2. اقتصاد سیاسی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

3. قدرت سیاسی و کنش اقتصادی - بومرنگ

4. اقتصاد سیاسی: ابزاری قدرت مند برای تحلیل و سیاست گذاری در عرصه های ...

5. گفتارهایی پیرامون اقتصاد سیاسی قواعد اساسی

  • رضا شادمان فر
۲۵
آبان

7

شهرسازی و مدیریت شهری در تهران، همانند بسیاری از کلان‌شهرهای جهان، با چالش‌های متعددی روبرو است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به مدیریت محله‌ای و ظرفیت‌سازی اجتماعی اشاره کرد که نقش مهمی در توسعه پایدار شهری ایفا می‌کنند. در دهه‌های اخیر، توجه به مدیریت محله‌محور و تقویت سرمایه اجتماعی به عنوان رکن‌های اساسی در توسعه شهری مطرح شده‌اند.

 

مدیریت محله‌محور به معنای توجه به نیازها و ظرفیت‌های خاص هر محله است. این رویکرد، با تأکید بر مشارکت شهروندان و تقویت نهادهای محلی، به دنبال ایجاد توسعه‌ای است که پاسخگوی مسائل و مشکلات محلی باشد. در این راستا، شهرداری تهران اقدامات متعددی را انجام داده است، از جمله تعیین مرزهای محلات، برگزاری انتخابات شورایاری‌ها، احداث سراهای محلات، و برنامه‌ریزی برای برگزاری فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی.

 

ظرفیت‌سازی اجتماعی به معنای تقویت پیوندهای اجتماعی و افزایش مشارکت شهروندان در امور محله است. این امر می‌تواند به افزایش اعتماد و همکاری میان شهروندان و بهبود کیفیت زندگی در سطح محله کمک کند. تحقیقات نشان داده‌اند که سرمایه اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در موفقیت مدیریت محله‌محور داشته باشد.

 

صاحب‌نظران معتقدند که برای دستیابی به توسعه پایدار شهری، باید به ظرفیت‌های اجتماعی محلی توجه ویژه‌ای شود. این امر نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق و همچنین درک عمیق از بافت‌ها و ساختارهای اجتماعی محلات مختلف است. مدیریت شهری تهران در تلاش است تا با اتخاذ رویکردهای نوین و مشارکت‌جویانه، به این هدف دست یابد و محله‌هایی زنده و پویا را شکل دهد که در آن‌ها شهروندان نق

  • رضا شادمان فر
۱۷
فروردين

صاحب‌نظران بر این باورند که ظرفیت موجود در اجتماعات محله‌ای می‌تواند به‌عنوان ابزاری جهت توانمندسازی اجتماعات محله‌ای در ایفای نقش در فرایند توسعه شهری محله مبنا به کار گرفته شود. براین‌اساس، پارادایم جدیدی در توسعه شهری معرفی گردید که در آن دولت به‌تنهایی بازیگر عرصه توسعه نیست ‏(ایمانی‌جاجرمی و دیگران، ۱۳۸۷؛ پیران، ۱۳۸۹؛ رفیعیان و دیگران، ۲۰۱۴). امروزه مفاهیم جدیدی چون ظرفیت، ظرفیت‌سازی و توسعه ظرفیتی در سطوح مختلف مطرح شده است. در این بین، برنامه عمران سازمان ملل متحد ظرفیت‌سازی را در سطح فردی، سطح نهادی و سطح اجتماعی تشریح می‌کند. بنابر این، می‌توان اینطور در نظر گرفت که یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های روز در توسعه شهری رویکرد نهادی است که به طور عمده به توانمندسازی، سرمایه اجتماعی، فرهنگ و ارزش‌ها و محیط‌زیست اشاره دارد.

ازاین‌رو، در زمینه همکاری‌های صورت‌گرفته در توسعه جوامع کمتر توسعه‌یافته، رویکرد ظرفیت‌سازی در نهادهای محلی این قابلیت را ایجاد می‌کند تا این جوامع اداره زیرساخت‌های حاصل از کمک‌های بیرونی را به دست بگیرند. این در حالی است که در جوامع کمتر توسعه‌یافته و درحال‌توسعه فرهنگ حاصل از قرن‌ها حاکمیت نظام‌های اقتدارگرایانه، رسوخ بی‌اعتمادی و فردگرایی نهادینه‌شده بر پیچیدگی مسئله افزوده است. به‌طوری‌که اجتماعات محله‌ای ظرفیت و توانمندی به دست گرفتن امور و تشکیل نهاد برنامه‌ریزی توسعه محله را ازدست‌داده‌اند ‏(آزادخانی، ۱۳۹۴؛ حبیبی و رضوانی، ۲۰۰۶؛ عارفی مهیار، ۱۳۸۰؛ علوی تبار، ۱۳۷۹).

 اغلب رویکردهای نوین توسعه بر این نکته اشاره دارند که هر فضای جغرافیایی، محتوای نهادی و بومی خاص خود را دارد و بنابراین مسیر توسعه آن نیز منحصربه‌فرد خواهد بود (Naudé,2010). اگرچه در دوران حاکمیت نظام شهرسازی نوگرا در ایران به نقش و ظرفیت اجتماعات محله‌ای در توسعه شهر کمتر توجه شد اما محله در شهرهای ایرانی ریشه‌ای به قدمت خود شهرها داشته و در بسیاری از شهرها همچنان اثر نهادهای محله‌ای قابل‌بررسی است. امروز نظر به اینکه استقرار حکمروایی خوب شهری به‌عنوان هدف راهبردی مدیریت شهری کلان‌شهرها تعیین شده است، بررسی شهر تهران به‌عنوان کلان‌شهری که در دهه اخیر تجارب قابل‌توجهی در حوزه ساختارسازی در اجتماعات محلهای و ایجاد ظرفیت در نهادی به دست آورده است ـ که از آن جمله میتوان به تشکیل شورایاریهای محله، تدوین اسناد توسعه محلهای با مشارکت ایشان، ایجاد هیئت‌امنای محله متشکل از ذی‌نفعان محله به‌عنوان متولی امور محله و واگذاری ابنیه و فعالیتهای فرهنگی، هنری، اجتماعی و ورزشی در سطح محله به ایشان اشاره کرد ـ موردمطالعه این پژوهش قرار گرفته است.

اما در یک کلان‌شهر با انبوهی از اجتماعات محله‌ای مواجهیم که محتوای نهادی خاص خود رادارند سؤال اینجاست که برای تشکیل نظام برنامه‌ریزی شهری محله مبنا سهم هریک از مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده ظرفیت نهادی در یک محله چیست؟ در گونه‌های مختلف محله‌های یک کلان‌شهر نهادهای کنشگر توسعه کدام‌اند؟ و حوزه تأثیر آن‌ها چیست؟ مجهول دیگر اینکه آیا نهادهایی که بالقوه در محله‌ها فعال‌اند ظرفیت لازم برای ایفای نقش در نظام برنامه‌ریزی محله مبنا را دارند؟ ایجاد ظرفیت در بعد نهادی در یک محله بر چه مبنایی باید صورت بگیرد؟ آیا برای ایجاد و نهادینه‌کردن این ظرفیت می‌توان مدلی نظری ارائه داد که هم دربرگیرنده تنوع گونه‌های محله در یک کلان‌شهر باشد و هم ضامن تحقق‌پذیری نظام توسعه شهر بر مبنای محله؟

  • رضا شادمان فر
۲۰
آبان

بطور کلی در نظام برنامه ریزی و توسعه با طیف وسیعی برای مدیریت و برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی مواجهیم که در دو سر این طیف می توان به دو الگو کلی اشاره کرد. یکی بر جزم اندیشی و مدیریت اقتدارگرایانه و تمرکز قدرت تاکید دارد که محصول خردگرایی و اثبات گرایی است. این الگو به نام جامع عقلانی شناخته شده که تسلط نخبگان ( به ویژه مهندسان و معماران ) را بر عرصه اداره شهر ها را به عنوان یک اصل معرفی می نماید و سطوح پایین تر دخالتی در برنامه ریزی ندارد. این شیوه به ویژه در جوامعی که مراحل توسعه را به ویژه در بعد اجتماعی طی نکرده اند به دلیل تحرک سریع ، عمل گرایی و دستیابی به نتایج فوری بر مبنای اصول جهانشمول منطق و ایجاد تغیرات یکباره در فضا،از مطلوبت و رواج برخوردار است.

اما در جوامعی که مراحل توسعه را طی نموده اند و با ناپایداری تغییرات حاصل از تصمیم گیری و برنامه ریزی آمرانه و از بالا به پایین مواجه شده اند آموخته اند که ماهیت شهر ها و زندگی جمعی انسان ها بسیار پیچیده تر از آن است که در نظریه های شهرسازی نوگرا ترسیم شوند.ایشان شهر ها را بزرگترین کانون زندگی اجتماعی انبوه انسان ها به شمار می آورند و بنابراین هرگونه برنامه ریزی و مداخله در آنها را بدون مشارکت و همکاری جمعی ذی نفعان ناموفق می پندارند. امروز نظریه های جدید سیاسی و اجتماعی (آنتونی گیدنز، یورگن هابرمارس، رابرت نازیک) بر کاهش تمرکز و افزایش نقش نهادهای غیردولتی در اداره شهر و زندگی اجتماعی استوار است. براین اساس جنبش فرانوگرا مبانی شهرسازی نوگرا را به چالش کشیده است.

حتی در برنامه ریزی متمرکز شناسایی امکانات و منابع در سطوح بالای برنامه ریزی بر اساس اطلاعات تهیه شده در سطوح پایین تر انجام می گیرد (معصومی اشکوری، 1387) همین دلیل توجه و تأکید برنامه ریزی و مدیریت شهرها، بیش از هر زمان دیگر، بر سطوح پایین تر و ابعاد ملموس زندگی شهری معطوف شده است و تقویت و اهمیت سطوح محلی و حضور انجمن ها و نهادهای اجتماعی مدنی در عرصه تصمیم گیری با تکیه ی عمده بر نقش شهروندان، اعتماد و مشارکت واقعی آنها در عرصه فعالیتها و اقدامات روزمره مورد تأکید بسیاری از صاحب نظران قرار گرفته است(حاجی پور، 1385).

اما حاکمیت برنامه‌ریزی شهری مدرنیستی و به طبع آن نگاه از بالا به پایین به مقوله اداره شهر فراورده ای جز انگاره های کلان و رویکرد جامع - عقلایی به برنامه‌ریزی و مدیریت شهری نداشته است. از نظام تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی که برای یک کلان‌شهر در نظر گرفته می‌شده تا تصمیم گیری ها در مقیاس‌های کوچک‌تری مثل محله همگی منجر به اتخاذ رهیافت‌هایی تک‌بعدی، آزمون‌وخطای مکرر، تکرار تجربه‌های ناموفق و تحمیل هزینه‌های گزاف به بخش عمومی گردیده است. این روند به اعتماد شهروندان به نهادهای برنامه ریز و مجری توسعه شهری بشدت آسیب رسانده است. علاوه بر این روند توسعه‌های موجود در شهرهای ما، به‌ویژه شهرهای بزرگ نشان می‌دهد که مناطق مسکونی به دلیل توسعه نابسامان و مغشوش، در معرض از دست دادن شخصیت و هویت دیرینه خود قرارگرفته‌اند‏(برک پور، ۱۳۸۵). لذا صاحب نظران بر لزوم تغییر بنیادی ساختارهای برنامه‌ریزی توسعه محلات شهری با تأکید بر نظام محله محوری ازعان داشته و بر این نکته تاکید دارند که این امر می تواند به پایداری اکولوژیک، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محلات تهران منجر شود‏‏(ذبیحی و فولادی، ۱۳۹۳).

حتی طرح جامع شهر تهران نیز که محصول مکتب نوگرایی در برنامه ریزی شهری است در بخش راهبرد های توسعه شهر (بند 6-4-2)[1] به صراحت تشکیل نهاد های مردمی و رویکرد محله محور برای اداره امور شهر را به عنوان یکی از راهبرد های توسعه اجتماعی شهر تهران و ساماندهی اسکان جمعیت در آن معرفی میکند. این در حالی است که پشتوانه نظری کافی و بومی برای اتخاذ این راهبرد مشخص نیست و امروز شاهد به شکست منجر شدن تلاشها در شکل دهی نهادهای مردمی در مقیاس محله های شهر هستیم. لذا خلا پژوهش و لزوم توسعه نظری در این حوزه محسوس است.

از طرفی شهروندان برای مشارکت درتصمیم های گرفته شده در سطح شهر نیاز به نهادهایی اجتماعی در سطح خردتر آن یعنی محلات دارند و اعتماد به نهادهای محلی در شهروندان نیز بیشتر است و به همین دلیل ایجاد نهادهای اجتماعی در سطح محلات نیازی مبرم و ضروری است.

از طرفی نهادسازی و ظرفیت سازی نهادی در سطح محلی و از جمله عملیاتی ساختن این مهم در مدیریت و برنامه ریزی محله‌ای در درون شهرها و به ویژه کلانشهرها، اولین و بلکه اساسی‌ترین گام در بنیان نهادن مدیریت محله‌ای کارآمد در نظر گرفته شده است و از طرف دیگر مدیریت محله‌ای در درون شهرها می‌تواند به عنوان سیاستی مهم در راستای استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های متعددی که اجتماعات محلی درون شهرها از آن برخوردارند، به کار رود؛ چرا که مدیریت محله‌ای نزدیک‌ترین سطح مدیریتی به مردم و شاید اصلی‌ترین سطحی باشد که می‌تواند دانش و تجربه عملی مردم را در راستای توسعه شهری به کار گیرد.‏(فاضلی و قادری، ۱۳۹۲)

امروزه موضوع اجتماعات محلی و نحوه ساماندهی آنها جایگاه مهمی در شهرسازی و مدیریت شهری پیدا کرده است. صاحب نظران براین عقیده اند که اجتماعات محلی و نهادهای مردم محور میتوانند با ارائه رفتارهای جدید و نهادینه ساختن آنها در جوامع، نقش موثری در ایجاد و بازتولید مفهوم شهروندی ایفا نمایند )حسین آبادی، تقوایی، 9۹:1799 ( بنابراین در برنامه ریزی محله مبنا که بر اساس اجتماعات محلی است. مشارکت مردمی در معنای واقعی آن هدف قرار گرفته و شعار برنامه ریزی بوسیله مردم نه برای مردم آرمان این نگرش در برنامه ریزی شهری است. همچنین کارایی این نهادها با مشارکت و اعتماد به شهروندان بالاتر خواهد بود. در نهایت با نگاه به تعاریف مختلف از محله و اجتماع محلی می توان گفت که در بیشتر تعاریف، وجود روابط متقابل و شبکه های اجتماعی میان افراد، ارزش ها و منافع مشترک و واقع بودن در یک محله با مرزهای جغرافیایی مشخص به عنوان خصایص اصلی یک اجتماع محلی محسوب می شود(صادقی،1388)

اگر چه در دوران حاکمیت نظام شهرسازی نوگرا در ایران به نقش و ظرفیت اجتماعات محله ای در توسعه شهر کمتر توجه شد اما محله در شهرهای ایرانی ریشه ای به قدمت خود شهرها داشته و در بسیاری از شهر ها همچنان اثر نهاد های محله ای قابل بررسی است. امروز نظر به اینکه مدیریت شهری به ویژه در کلانشهرهای ایران ارتقا حکمروایی خوب شهری را به عنوان هدف راهبردی خود تعیین نموده اند و همچنین در حال ورود به مقیاس خرد ( محله محوری) و بررسی نحوه جلب مشارکت ساکنین برای تحقق توسعه پایدار هستند. مهمترین ویژگی ظرفیت سازی نهادی ایجاد ساختاری انطباق پذیر با بعد ارزشی بسیارقوی است که با اعضای خود پیوند مستحکمی دارد تا در پرتو آن همراستایی منافع بین تمامی ذینفعان کلیدی فراهم گردد. اما تاکنون مدلی برای ظرفیت سازی نهادی در اجتماعات محله ای کلانشهرهای ایران ارایه نشده است. از این رو اهمیت و ضرورت دستیابی به اهداف این پژوهش از این جهت قابل طرح است که به کشف و شناسایی نهادهای محله ای شهرها در ایران و یا ایجاد نهادهای جدید در آنها از منظر ایجاد ظرفیت های نهادی توسعه شهری محله مبنا خواهد پرداخت.



[1]متن بند فوق الاشاره اینچنین است: "جلب مشارکت عمومی برای ارتقاء کیفیت زندگی و حمایت از شوراها و نهادهای مردمی، با رویکرد محله­محوری، برای اداره امور شهر به صورت محلی و مشارکتی در سطح محلات، نواحی و مناطق شهری." 

  • رضا شادمان فر
۱۳
آبان

قطعاً تعیین استراتژی و تدوین برنامه عمل برای برون‌رفت از وضع موجود و سامان‌دهی به اجزای برنامه مدیریت محله نیازمند مطالعه عمیق‌تر و چه‌بسا طرح پژوهش‌های بنیادی-کاربردی خواهد بود که منجر به تدوین برنامه‌ای جامع گردد؛ زیرا مداخلات اجتماعی در شهری چون کلان‌شهر تهران با ویژگی‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی می‌تواند علاوه بر هزینه‌های هنگفت تبعات و خسارات جبران‌ناپذیری داشته باشد؛ اما در سطح ارائه پیشنهاد در محدوده دید گزارش پیش رو می‌توان به موارد ذیل اشاره و به طرح موضوع بسنده کرد:

1-1-       تعیین سیاست‌های کلی و ترسیم انتظارات از مدیران

شاید اولین اقدام برای روشن شدن موضع مدیریت شهری در خصوص محله محوری و به‌طور ویژه مدیریت محله تعیین سیاست‌های کلی و ترسیم انتظارات از مدیریت محله باشد. بر این اساس پیشنهاد می‌شود در سطح شورای عالی فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران و یا ستاد راهبری مرکزی به ریاست شهردار تهران مصوبه‌ای تهیه و ابلاغ گردد.

1-2-      راهکار پیشنهادی برای فراهم شدن پیش‌نیازهای قانونی و فراقانونی

در حال حاضر شهر تهران با مسئله‌های پیش‌گفته مواجه است. با توجه به اجتناب‌ناپذیر بودن رویکرد خرد مقیاس برای مواجهه با معضلات مدیریت کلان‌شهرها به‌ویژه در حوزه مسائل اجتماعی و فرهنگی، شهرهای بزرگ دیگری محتمل است که شهرهای دیگر نیز وارد این گود شوند. همان‌طوری که امروز در شهر مشهد به شکلی مدیریت محله وجود دارد و در مدیریت شهری شهرهای دیگر نیز طرح‌های مشابه در حال تدوین هستند.

لذا برای تمام شهرهایی که به شکلی آماده تغییر رویکرد به سمت محله محوری هستند و می‌خواهند زیرساخت‌های نظام برنامه‌ریزی پایین به بالا فراهم نمایند. (مثل تهران، مشهد، یزد و ...) با توجه به اینکه تنها مرجع غیردولتی که می‌تواند در سطح ملی طرحی را برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه نماید شورای عالی استان‌هاست؛ می‌توان این‌طور پیشنهاد کرد که با محوریت شورای اسلامی شهر تهران و کارشناسان شورای عالی استان‌ها طرحی تهیه گردد و به مرجع قانون‌گذاری کشور ارائه شود. این طرح می‌تواند پایه‌های تشکیل قانونی یک‌نهاد عمومی در مقیاس محله را فراهم آورد؛ و بر این اساس خلأ قانونی در شناسایی شخصیت حقوقی یک تشکیلات مردم‌نهاد زیر نظر نهاد عمومی شهرداری‌ها پر خواهد شد؛ و بر مبنای آن می‌توان سایر قوانین محلی را ایجاد نمود.

1-3-     مصوبه شورای شهر تهران

همان‌طور که در بخش اول مطالعه کردید ساختار فعلی مدیریت محله بر اساس مصوبه ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی در محلات شهر تهران شکل‌گرفته که شامل ماده‌واحده و دو تبصره است که بر اساس مقتضیات حدود ده سال پیش تهیه و تصویب‌شده است. آنچه در آن مصوبه بر شهرداری تکلیف شده است با آنچه حال حاضر مدیریت محله مشاهده می‌کنیم متفاوت است. لذا توصیه می‌شود که در قالب طرح کمیسیون فرهنگی و اجتماعی یا لایحه‌ای از طرف شهرداری تکلیف شهرداری در مواجهه با وضع موجود مدیریت محله تعیین گردد.

  • رضا شادمان فر
۱۱
آبان

بر اساس ماده 14 دستورالعمل جدید مدیریت محله (ابلاغی 27 /12/94) که به‌احتمال‌زیاد در آخرین جلسه ستاد راهبری مرکزی تصویب‌شده است! به‌منظور سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، هدایت، راهبری و نظارت کلان در موضوع مدیریت محله، ستاد راهبری مشارکت‌های اجتماعی در محلات شهر تهران که به‌اختصار «ستاد راهبری» نامیده می‌شود - در سه سطح مرکزی، مناطق و نواحی تشکیل می‌شود و اعضای ستاد راهبری مرکزی مشتمل است بر: شهردار تهران (به‌عنوان رئیس ستاد)؛ معاون هماهنگی و امور مناطق (به‌عنوان نایب‌رئیس ستاد)؛ معاون امور اجتماعی و فرهنگی (به‌عنوان دبیر ستاد)؛ رئیس دبیرخانه ستاد راهبری مرکزی؛ معاون توسعه منابع انسانی؛ معاون خدمات شهری و محیط‌زیست؛ معاون تحقیقات و برنامه‌ریزی، توسعه شهری و امور شوراها؛ معاون مالی و اقتصاد شهری؛ رئیس کمیسیون اجتماعی فرهنگی شورای اسلامی شهر؛ رئیس ستاد هماهنگی شورایاری‌ها؛ رئیس ستاد ساماندهی فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد شهر تهران.

بر اساس همان دستورالعمل وظیفه راهبری کلان مدیریت محله و تدوین و تصویب آیین‌نامه‌ها، شیوه‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موردنیاز و ابلاغ به مجموعه‌های مرتبط؛ بر عهده این ستاد است.

مسئله اینجاست که شاید به دلیل سطح بالای اعضای این ستاد و مشغله و تعدد وظایف ایشان جلسات ستاد راهبری مرکزی کمتر از تعداد انگشتان یکدست است! و عملاً وظیفه راهبری مدیریت محله به شورایی ذیل معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران سپرده‌شده است. ازآنجایی‌که معاون امور اجتماعی شهردار تهران دبیر ستاد راهبری است دبیرخانه‌ای ذیل این معاونت ایجادشده است که بر اساس دستورالعمل مکاتبات، گزارش‌گیری‌ها، ابلاغ دستورالعمل‌ها و برنامه‌ریزی‌های مدیریت محله را بر عهده دارد اما عملاً وظیفه تدوین آیین‌نامه‌ها، نظارت، آموزش و توانمندسازی و به‌طورکلی نقطه شروع هرگونه تحول در مدیریت محلات شهر تهران در سال‌های ابتدایی این دبیرخانه بوده است. ناگفته پیداست که در صورت تداوم نگرش به مدیریت محله به‌عنوان چیزی فراتر از مدیر توزیع خدمات اجتماعی در سرای محله این دبیرخانه باید ازنظر سطح سازمانی و کیفیت کارشناسی بسیار توانمندتر از وضع موجود باشد (این خلأ در سال‌های ابتدایی با استفاده از جایگاه و روابط غیررسمی مسئول دبیرخانه با شهردار تهران و جایگاه ایشان به‌عنوان مشاور قائم‌مقام شهردار تهران و معاون امور مناطق پرشده بود) و در صورت نزول انتظارات از مدیریت محله به‌عنوان توزیع‌کننده خدمات شاید دیگر نیازی به ستاد راهبری در سه سطح پیش‌گفته وجود نداشته باشد.

درهرحال امروز ابهام و عدم شفافیت در دستورالعمل‌های موجود منجر به برخورد سلیقه‌ای و تفسیر به رأی در تمام سطوح تعامل مدیریت محله شده است و جای خالی سندی راهبردی درباره مدیریت محله که از آن دستورالعمل‌های شفاف و روشن استخراج شود حس می‌شود.

  • رضا شادمان فر
۱۰
آبان

یکی از انتظارات از مدیریت محله‌های شهر تهران این بود که نه‌تنها مدیریت شهری از پیچیدن نسخه واحد برای همه محله‌های شهر رهایی یابد بلکه مدیران محلات بتوانند با نیازسنجی دقیق‌تر و در مقیاس محله برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی را در مقیاس یک‌به‌یک برنامه‌ریزی نمایند این موضوع در دوره مدیریت پیشین به‌دفعات در سخنرانی‌های شهردار و سایر اولیای امور این حوزه شنیده‌شده بود. علاوه بر آن مدیرت محله می‌بایست با مشارکت اهالی و استعدادهای محله‌ای در اجرای برنامه‌های سالانه بر کیفیت و اثربخشی برنامه‌ها در محله بیفزایند اما در عمل می‌بینیم که عموم برنامه‌هایی که مدیران محلات اجرا می‌کنند مشارکتی نیست و مردم در صورت‌بندی این برنامه‌ها نقشی ندارند. جشنواره‌های مختلف از طرف معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران به سرای محلات ابلاغ می‌شوند، عملاً نیازسنجی صورت نمی‌گیرد و اجرای برنامه‌ها بر اساس تکلیفی که برای خانه‌ها و سرای محلات مشخص می‌شود، برنامه مدیریت محله را شکل می‌دهد. به‌این‌ترتیب عملاً تمرکززدایی هم رخ نداده است و شیوه مدیریت سرای محله مطابق خواست شهرداری پیش می‌رود. این مسئله علاوه بر اینکه مستلزم تغییرات اساسی در سازمان شهرداری تهران و تغییر رویه‌های جاری و تغییر نگرش مدیران و کارکنان در همه سطوح هست، نیازمند توانمندسازی ساختارهای فعال مدیریت محله به‌ویژه اعضای هیات امنای محله است.

  • رضا شادمان فر
۰۹
آبان

فقدان بودجه مستقل و مداوم و بالأخص بودجه‌ای که مدیران شهرداری‌ها قدرتی برای تعیین محل هزینه کرد آن نداشته باشند، مانع از آن می‌شود که مدیران سرای محلات در راستای اهدافی که تقاضای اجتماعی برای آن‌ها وجود دارد حرکت کنند. در عمل، بودجه ابزار مدیریت شهری برای هدایت مدیران محلات است.

هدف آن بوده که سرای محلات خودگردان شوند، اما در عمل بسیاری از سراهای محله نتوانسته‌اند به خودگردانی دست یابند و ازاین‌رو وابسته به بودجه تخصیص‌یافته از جانب شهرداری‌ها هستند. از سوی دیگر بر اساس مصوبه فعالیت‌های سرای محلات باید به تصویب و تائید هیئت‌امنا برسد و این خود منشأ تعارض است.

  • رضا شادمان فر