نجات حریم تهران: راهکارهای عملی برای مدیریت یکپارچه و پایدار
مقدمه
بحران حریم تهران، چالشی چندوجهی است که سلامت زیست‌محیطی، امنیت اجتماعی و آینده توسعه پایتخت را با مخاطره جدی مواجه کرده است. لغو ابلاغیه طرح راهبردی حریم توسط معاونت سیاسی وزارت کشور در بهمن ۱۴۰۳، بیش از ۱۳۰۰ کیلومترمربع از اراضی ارزشمند پیرامونی تهران را در معرض هجوم ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تخریب منابع طبیعی قرار داده است.
اکنون بیش از هر زمان دیگری، ضرورت اتخاذ رویکردی جامع، فراگیر و عملیاتی برای حفاظت از حریم پایتخت احساس می‌شود. آنچه می‌خوانید، راهکارهایی برای گذار از این بحران و ایجاد نظام مدیریتی کارآمد برای حریم تهران است.
راهکارهای پیشنهادی
۱. ایجاد نهاد فرابخشی مدیریت حریم
تأسیس شورای عالی مدیریت یکپارچه حریم تهران با عضویت نمایندگان شهرداری، استانداری، وزارت کشور، سازمان حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌تواند ناهماهنگی‌های موجود را کاهش دهد. تجارب موفق جهانی نشان می‌دهد که مشارکت شوراهای محلی در این ساختار، ضامن موفقیت آن است.
۲. تقویت مشارکت و نظارت مردمی
تجربه ثابت کرده دوام هر طرح شهری به میزان پذیرش و مشارکت جامعه محلی بستگی دارد. ایجاد شبکه‌ای از دیده‌بانان محلی حریم در قالب سمن‌ها و انجمن‌های محلی، با مسئولیت رصد و گزارش تخلفات، می‌تواند حلقه مفقوده نظارت اجتماعی را تأمین کند. توانمندسازی این نهادهای محلی و ارتقای ظرفیت‌های آنها برای مشارکت معنادار در فرایندهای تصمیم‌گیری، پشتوانه اجتماعی لازم برای حفاظت از حریم را فراهم می‌سازد.
۳. اصلاح نظام انگیزشی و درآمدی
طراحی سازوکاری که درآمد نهادهای متولی را به حفاظت مؤثر از حریم (نه جریمه تخلفات) پیوند زند، یک ضرورت است. تخصیص بودجه‌های حمایتی به نهادهای محلی که عملکرد موفقی در پیشگیری از تخلفات داشته‌اند، می‌تواند انگیزه کافی برای مشارکت فعال آنها ایجاد کند.
۴. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین
توسعه سامانه جامع پایش هوشمند حریم با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، پهپادها و حسگرهای هوشمند می‌تواند با کمترین هزینه، بیشترین سطح نظارت را ممکن سازد. آموزش نیروهای محلی برای کار با این فناوری‌ها، ضمن ایجاد اشتغال، حس مالکیت اجتماعی را تقویت می‌کند.
۵. تدوین برنامه توسعه پایدار حریم
به جای رویکرد صرفاً حفاظتی و سلبی، تدوین برنامه‌ای جامع برای توسعه پایدار حریم با مشارکت ساکنان محلی ضروری است. این برنامه باید ضمن حفظ ارزش‌های زیست‌محیطی، فرصت‌های اقتصادی مشروع و پایدار برای ساکنان حریم ایجاد کند. ظرفیت‌سازی در سطح جوامع محلی برای مشارکت در اجرای این برنامه، کلید موفقیت آن خواهد بود.
۶. ارتقای نظام حقوقی و قضایی
تدوین قوانین شفاف و بازدارنده و تسریع در رسیدگی به پرونده‌های تخلف در حریم، نیازمند همکاری ویژه قوه قضائیه است. تشکیل شعب تخصصی رسیدگی به تخلفات حریم می‌تواند اثربخشی مقابله با متخلفان را افزایش دهد.
سخن پایانی
نجات حریم تهران تنها با اراده‌ای فراگیر و مشارکت همه ذی‌نفعان ممکن است. تقویت ظرفیت‌های نهادی در سطوح مختلف، به‌ویژه در سطح محلی، شرط اساسی گذار از بحران کنونی است. مادامی که جوامع محلی خود را در سرنوشت حریم شریک و سهیم ندانند، هیچ طرح و برنامه‌ای، هرچند کارشناسی‌شده، به موفقیت نخواهد رسید.
پایتخت ایران شایسته حریمی سالم، پویا و پایدار است که در آن انسان و طبیعت در هماهنگی با یکدیگر می‌زیند. به امید روزی که حریم تهران نه تهدیدی برای توسعه شهر، بلکه فرصتی برای ارتقای کیفیت زندگی همه شهروندان باشد.
